Duurzaam bosbeheer

Het Nederlandse bos levert door de productie van hout ook een bijdrage aan onze economie. Hoewel bosbeheer in Nederland geen hoog financieel rendement oplevert, is het wel een stabiele en risicoarme economische activiteit. Zeker als je bedenkt dat hout als duurzame grondstof één van de belangrijkste peilers van de ‘biobased’ economie is.

Daaraan draagt de keten van de houthandel en de houtverwerking in Nederland haar steentje bij. In deze keten wordt vooral waarde toegevoegd door het geoogste hout optimaal te richten naar de beste toepassing. Door de grote variatie in onze bossen is er ook grote variatie in het geproduceerde hout. In de houtketen komt ieder stuk hout (lang of kort, dik of dun, recht of krom) op de beste bestemming terecht. Alles wordt gebruikt en niets gaat verloren.

Bosexploitatie en houthandel

Bosexploitatie is het proces waarbij het hout geoogst wordt. Dat oogsten bestaat uit een aantal deelprocessen. Het begint met de inschatting van de kwaliteit van de boomstammen en hoe die optimaal benut kan worden. Het eindigt bij het hout dat klaarligt voor transport met de vrachtwagen. Spil in dit proces is de rondhouthandelaar. Die stuurt en bewaakt de diverse processen en treedt op als intermediair tussen boseigenaren en de houtverwerkende industrie De bosexploitatie wordt vervolgens uitgevoerd door een gespecialiseerd team, verantwoordelijk voor het vakkundig uitvoeren van de oogst. Deze professionals weten welke verschillende sortimenten gemaakt moeten worden en kennen de eisen die de boseigenaar stelt aan de oogst. Het is immers van groot belang dat het bos zo min mogelijk schade ondervindt van de houtoogst.

Houtoogst of bosexploitatie
In Nederland wordt het meeste werk met moderne machines gedaan. Daarmee kan de houtoogst efficiënt, erg zorgvuldig en vooral heel veilig worden uitgevoerd. Het gaat met name om twee veel voorkomende typen machines: de harvester en de forwarder.

Harvester
Op de harvester zit een klem die de boom vastpakt, de stam afzaagt, van takken ontdoet en in stukken verdeelt. Harvesters zijn er in alle soorten en maten. Extra brede banden en rupsbanden (tracks) voorkomen dat er diepe sporen in een natte of slappe bosbodem ontstaan. Een voorgeprogrammeerde computer voorziet de machinist van de nodige informatie. Een ingebouwd gps voorkomt dat kwetsbare objecten worden beschadigd. De machinist van een harvester heeft veel kennis en ervaring op meerdere gebieden: de te zagen sortimenten, het bos waarin wordt gewerkt én de geavanceerde techniek van de harvester.

Forwarder
De forwarder brengt het geoogste hout naar een goed bereikbare plek langs de weg. Daar worden de stammen gesorteerd en op rolstapels neergelegd. Vroeger werd het hout eerst nog met de spanzaag geveld en werd het werk van de forwarder met paarden gedaan. De forwarder kan worden voorzien van allerlei aanpassingen om te zorgen voor minimale schade aan de bosbodem. Geen overbodige luxe want een middelzware forwarder heeft een laadvermogen van 10.000 tot 14.000 kilogram. De machinist van de forwarder is een professional die verstand heeft van hout, maar ook van het bos; het is echt vakwerk.

Sortiment en langhout
Bij de oogst worden de stammen meestal direct op de gewenste lengte gemaakt. Deze ingekorte stukken stam noemen we sortiment. De maat wordt vooraf bepaald door de zagerij of andere houtverwerkende industrie. Iedere verwerker heeft zijn eigen specificaties waar tijdens de oogst al rekening mee wordt gehouden. Dat gaat niet alleen over de lengte, maar ook over de houtsoort, dikte en kwaliteit van de stam. Bij langhout (boomstammen vanaf 7 meter lengte) wordt de stam pas ingekort op de zagerij. Wist je dat er zagerijen zijn die stammen tot 20 meter kunnen verwerken

Cascadering
Elke boom is maatwerk. Bij de oogst is vaak al bekend welk gedeelte van de boom welke bestemming krijgt. Deze trapsgewijze waardering heet ook wel cascadering. Vaak is alleen het onderste deel geschikt als zaaghout en bestemd voor toepassingen in de bouw. Dit deel heeft dan ook de hoogste waarde. Het stuk daarboven – minder dik, minder recht – is heel geschikt om kisten en pallets van te maken. Het bovenste einde van de stam wordt vaak verwerkt als plaatmateriaal. Eventueel kunnen tak- en top hout worden verwerkt tot houtchips voor de opwekking van energie. Het mooie is dat er niets verloren gaat, elk stukje hout wordt gebruikt.

Houttransport
Het hout uit de Nederlandse bossen wordt zo dicht mogelijk bij de bron verwerkt. Dat betekent meestal binnen een straal van 150-200 kilometer. Dat is beter voor het milieu én voor de transportkosten. Toch lukt dat niet altijd. Een deel van het Nederlandse hout wordt – vlak over de grens - in het buitenland verwerkt om daarna weer naar Nederland te worden gebracht. Dat geldt vooral voor de productie van plaatmateriaal als fineer, MDF of OSB, want in Nederland zijn er geen fabrieken die dit produceren. Hout met bestemming Duitsland gaat soms per spoor en voor verdere bestemmingen is de boot soms een goed alternatief.